De PF’s van Yuriy Nozdrin

Karl Vissers

De Russische graficus Yuriy Nozdrin maakt al decennialang jaarlijks een PF die hij einde december naar collega’s en verzamelaars stuurt. Op die manier draagt hij bij aan de instandhouding van de (fysieke) nieuwjaarswens, een grafisch genre dat in ons digitaal tijdsegment aan populariteit lijkt te hebben ingeboet.

En wat voor Nozdrins ex librissen geldt, geldt ook voor zijn PF’s: die zijn inventief, gevarieerd, grappig, kleurrijk, stijlvol en technisch feilloos.

Als collectie vormen Nozdrins nieuwjaarswensen een veelzijdig en fascinerend geheel. Het zou zonde zijn mocht hij de traditie ooit stopzetten.

Een markant ex libris

van Jos Goudswaard

Dirk Mattelaer

De eigenaar van het afgebeelde boekmerk is Jos Goudswaard, geboren in 1870 in het Nederlandse Baarn en er gestorven in 1959. Deze Nederlandse filoloog, volkskundige, bibliofiel en genealoog was van 1894 tot 1914 colporteur van boeken; hij leurde dus voor eigen rekening met dure kunstboeken door het hele Vlaamse land.

Zijn aanbod ging van de volledige dichtwerken van Guido Gezelle en plaatwerken over de Vlaamse Primitieven tot een spectaculair grote uitgave over raspaarden .

Goudswaards ex libris, een houtsnede, is ontworpen door de bekende Antwerpse graficus Edward Pellens (1882-1947).

Ex libris en kleingrafiek

Triënnale Jekaterinenburg 2021

Benoît Junod

In 1981 kreeg de stad Sverdlovsk uit de communistische periode zijn vroegere naam Ekaterinburg.

De stad, op de scheidslijn tussen Europa en Azië, is de administratieve hoofdstad van de Oeral, en met anderhalf miljoen inwoners is ze op drie na de grootste van Rusland.

Haar geschiedenis wordt gekenmerkt door de gruwelijke moord op de familie van tsaar Nicolaas II in 1918.

Het was in Jekaterinenburg dat de schatten van De Hermitage tijdens de Tweede Wereldoorlog in veiligheid werden gebracht - en dit jaar wordt hier een filiaal van het grote Sint-Petersburgse museum geopend.

Hoewel de stad bekend is om de wereldberoemde mezzotintfestivals die in het Museum voor Moderne Kunst worden gehouden, is dit de eerste keer dat een grafische triënnale in Jekaterinenburg werd gehouden.

Het thema van de triënnale, die twee categorieën van werken toeliet, ex librissen en vrije kleingrafiek, was ‘monumenten van de wereldcultuur’, breed genoeg voor een flexibele interpretatie.

De jury bestond uit de kunstenaars Karol Felix (Slovakije), Roman Sustov (Wit-Rusland) en Vladimir Zuev (Rusland); verder zetelden Irina Oskina als curator van de tentoonstelling, en Benoît Junod als verzamelaar van ex librissen.

Er waren 240 inzendingen uit 25 landen. De twee selectierondes verliepen online en hoewel het handiger zou zijn geweest om die discussie via Zoom te voeren, kwam de jury vrij snel tot een unaniem besluit.

PETER BOSTEELS:

uit het beste hout gesneden

Jack van Peer

Als een van de begaafdste poulains van zijn stadsgenoot wijlen Gerard Gaudaen, heeft Peter Bosteels in de jaren tachtig een aantal ex librissen in hoogdruk gemaakt, waarbij zijn Pallieter voor Marie-Rose Theunis ongetwijfeld een van de meest geruilde was.

Ondertussen is Peter al ruim twintig jaar lang coördinator van de grafiekafdeling van de Antwerpse Academie voor Schone Kunsten. Zijn ex-librisverleden en zijn huidige functie waren de directe aanleiding voor een persoonlijk contact.

Afstand nemen van het gecreëerde beeld en de kracht vinden om het te vernietigen is een pijnlijk proces. Ik heb wel gemerkt dat het veel toeschouwers aanzet tot bezinning en waardering.’

Die waarneming sterkt Peter Bosteels in zijn grafische zoektocht. En is verrassen, vernieuwen en aanzetten tot bezinning niet precies wat kunst behoort te doen?

Verzamelaar Jan Vaes

Jack van Peer

De coronarompslomp, die fysieke ontmoetingen haast onmogelijk maakte, strooide ook voor de redactie van Graphia veel roet in het eten. Gelukkig hebben we dit kunnen ondervangen door een behoorlijk performante netwerkstructuur.

Voor dit nummer hebben we boekenliefhebber Jan Vaes kunnen strikken, die ons graag inzicht wilde geven in zijn verrassend specifieke verzamelzucht. Jan heeft een dermate vlotte pen dat we hem graag ongestoord aan het woord laten.

Al in zijn studententijd was Vaes een verwoed lezer. Ondanks zijn fascinatie voor de literatuur, koos hij na zijn humaniora niet voor een filologische opleiding, maar opteerde hij voor een studie die sterk is verweven met de literatuur: die van de oude geschiedenis.

Voor Jan Vaes hoort een ex libris in de eerste plaats functioneel te zijn: ‘Voor mij is een ex libris een eigendomsmerk dat in boeken moet kunnen worden aangebracht. Dat brengt met zich mee dat de afmetingen ervan van groot belang zijn.

Na zijn eerste ex libris heeft Jan Vaes zich aangesloten bij Graphia, voor een groot gedeelte omdat hij gecharmeerd was door het tijdschrift en daarin zijn informatie kon zoeken.

Dat door de wereldwijde pandemie ontmoetingsdagen niet meer mochten plaatsvinden, heeft het verzamelen vermoedelijk op een lager pitje doen draaien. Voor Jan was dat blijkbaar geen probleem.

Torill Elisabeth Larsen

Nordic Style

Martin R. Baeyens

Torill Elisabeth Larsen werd geboren in 1946 in Bergen (Noorwegen) waar ze ook schilderkunst en grafiek studeerde aan de Vestlandets Kunstakademi.

Later volgde ze kunstgeschiedenis aan de universiteit van Oslo.

Op internationaal vlak kunnen we van haar een aantal solotentoonstellingen vermelden in Noorwegen, Finland, Denemarken, Litouwen, Polen, Tsjechië en Duitsland. Verder nam ze wereldwijd deel aan groepstentoonstellingen.

Ze ontving verscheidene prijzen, waarvan ik hier enkel de meest recente vermeld: in 2015 kreeg ze een prijs in de ex-libriswedstrijd van Malbork (Polen), in 2017 een eremedaille in de wedstrijd Small Graphic Forms Lodz (eveneens in Polen) en in 2019 ontving ze in Ruse (Bulgarije) de Grand Prix Ex Cinema.

De noordse mythologie speelt een belangrijke rol in haar werk, dat hoofdzakelijk uit linosneden bestaat.

Het werk heeft een eigen karakter en is onmiddellijk herkenbaar.

De mezzotinten van Marina Maroz

Karl Vissers

Het cirkelvormige ex-libriswerk in mezzotint van de Wit-Russische grafica Marina Maroz trok een paar jaar geleden al de aandacht.

Twee recente ex librissen voor Jan Bruggheman, die bewijzen dat ze nog meer verfijning in haar werk heeft weten te leggen en dat ze de techniek van de mezzotint steeds beter beheerst, vormen de aanleiding voor dit artikel.

De Wit-Russische grafica werd in 1984 in Minsk geboren en volgde er een middelbare kunstopleiding.

Nadien schreef ze zich in aan de grafiekafdeling van de State Academy of Arts, waar ze in 2008 afstudeerde.

Ze werd meteen lid van de vereniging van Wit-Russische kunstenaars en nam deel aan talrijke tentoonstellingen in binnen- en buitenland.

Qua techniek heeft Maroz resoluut voor de mezzotint gekozen, zowel voor haar vrije grafiek als haar ex-libriswerk: ze is bijzonder gesteld op de diepe donkere tonen die duidelijke contrasten mogelijk maken en een bijzondere sfeer creëren.

Zoals de afgebeelde ex librissen illustreren, kiest ze daarbij liever voor groene tinten dan voor zwarte.

Thematisch heeft ze een voorliefde voor christelijke motieven (de christelijke symbolen en het christelijke erfgoed), en voor de vrouw in het algemeen. Haar werk bewijst echter dat ze ook voeling heeft met andere thema’s.

RECENTE EX LIBRISSEN

De redactie

In iedere uitgave worden een 10-tal recente ex librissen gepubliceerd die op diverse ruilmomenten werden ontdekt.

IK ZOU WEL EENS WILLEN WETEN

Romain van Hautekerke

In het ex libris dat Paolo Rovegno in 2002 voor wijlen Aloys Vertongen heeft geëtst, zijn een relatief groot aantal figuren verzameld: de meest opvallende van hen is het centrale naakt dat drie hoofden in ogenschouw neemt.

Achter haar bevindt zich een soort wijze met een waarschuwende vinger, in het benedengedeelte van het blad zie je een oordelende rechter en een enigszins waarderend naar boven kijkende middeleeuwer.

Wat kan dit tafereel in godsnaam voorstellen?

Graphia-lid Romain van Hautekerke heeft de scène bestudeerd, en geeft de nodige uitleg.

Tsjechische uitgaven over het ex-libriswerk van

Martin Manojlin en Karel Demel

Punctuele verzamelaars zijn voor een sluitende inventaris van hun collectie aangewezen op werklijsten die hen door kunstenaars worden verstrekt, of die ze her en der in publicaties op de kop kunnen tikken.

Wellicht heeft dat gegeven de Tsjechische ex-librisverzamelaars Ludek Kriz en Patrik Vaverka ertoe aangezet om geïllustreerde opuslijsten van een aantal grafici uit hun land samen te stellen.

In het voorjaar hebben ze zowel van de houtspecialist Martin Manojlin als van de jazzy etser Karel Demel een handig en rijk geïllustreerd ex-librisoverzicht gepubliceerd.

Het zijn ware juweeltjes geworden, met een formaat van 16 cm x 18 cm en een 300-tal bladzijden in een genummerde en gesigneerde oplage van 120 exemplaren.

Iedere uitgave bevat een visuele werklijst die compleet is tot eind 2020 en voor elk boekmerk de volgende informatie bevat: het opusnummer en de titularis, de afmetingen, de techniek en het jaartal, en bovendien een grote afbeelding van degelijke kwaliteit.

Daarna volgt een chronologische inventaris met dezelfde gegevens, maar zonder afbeelding. De uitgaven worden telkens afgesloten met een alfabetische titularislijst met vermelding van het betreffende opusnummer.