De PF’s tijdens de oorlogsperiode

Karl Vissers

PF’s zijn van alle tijden. Ook tijdens de oorlogsjaren (of in de aanloop ernaartoe) werd aan kunstenaars gevraagd om nieuwjaarsprenten te ontwerpen. Logisch dat daarin de hoop op een gunstige ontwikkeling van de politieke wrijvingen en het verlangen naar vrede worden uitgedrukt. Wranger van toonaard zijn de nieuwjaarswensen die vlak voor de oorlogsjaren werden verzonden, waarin de dreiging zich nog niet tot een catastrofe had ontwikkeld.

In 1939 etste de Nederlandse Engelien Reitsma-Valença, van joodse komaf, een PF waarin ze hoopt dat het jaar ‘het begin van blijvende wereldvrede’ zou vormen. Wellicht goed dat ze toen niet besefte hoe weinig er van die wens bewaarheid zou worden.

Met Burijn en Guts. Over een markant ex libris van Italo Zetti voor Eugène Strens

Francis Dirix

De titel van dit artikel is ook die van een boekje in de bescheiden bibliotheek van Francis Dirix, samengesteld door architect-ingenieur Hermanus Gerardus Jacob Schelling (1888-1978), uitgegeven in Utrecht in 1946 door J. van Krimpen en gedrukt in de door hem ontworpen letter ’de Romanée’ door Joh. Enschedé en Zonen in Haarlem.

Er zijn in Met Burijn en Guts honderd typografische illustraties van 61 kunstenaars opgenomen, die van het originele houtblok werden gedrukt. In de vijftiende afbeelding van die reeks, een ex libris dat door de Italiaanse graficus Italo Zetti voor Eugène Strens werd gegraveerd ontdekte Dirix een detail dat hem niet losliet

Decadentisme in het Ex Libris (deel 9): de grenzen van de extravagantie

Jack van Peer

Het verbaast ons nog nauwelijks hoe grensverleggend menselijke gedragingen in de sociale media - en in het bijzonder in onze beeldcultuur - aanwezig zijn. Onze maatschappij mag dan op zedelijk gebied ogenschijnlijk wat preutser zijn dan enkele decennia geleden, onze televisiezenders voorzien ons van een uitgebreid aanbod aan datingprogramma’s en voyeuristische documentaires - bijvoorbeeld over tattoos, esthetische ingrepen, of extreem lichamelijke uitdagingen.

Er is blijkbaar geen schroom meer en privacy lijkt meer en meer te worden prijsgegeven. Zelfs met een nooit eerder geziene hoeveelheid ontspanningsmogelijkheden zoeken mensen extreme uitlaatkleppen om aan hun zogenaamd saaie leven te ontsnappen. Beleving is het nieuwe toverwoord geworden. Vroeger was die vooral voor de beter begoeden weggelegd, en ze werd door buitenstaanders als elitair en decadent gezien. Door democratisering, maar vooral door slimme marketing en een opvallende kijkcijfermanie, is de slinger compleet doorgeslagen naar buitenissigheid voor iedereen. Extravagantie is gemeengoed geworden.

Wat bij de meeste bladen uit de selectie meteen opviel, is dat verzamelaars vaak een beroep hebben gedaan op Japanse grafici. Sommige van die grafici gingen gretig in op de verzuchtingen van verzamelaars die vooral voor hun erotische belangstelling bekend staan.

Uit het vergeten archief van Riet Bosch

Jack van Peer

Het is onze lezers wel bekend dat de gereputeerde Belgische graficus Walter Brems voor de bibliofiele uitgave van het boek Geschiedenis van het moderne Belgische ex libris (1880 – 2022) een vrij grafisch werk heeft afgestaan. Toen Walter werd opgezocht om hem zijn exemplaar te overhandigen, wist hij tijdens zijn enthousiaste doorbladeren van de uitgave ons e verbazen: zijdelings merkte hij op dat zijn vrouw Riet Bosch in hun vroege artistieke jaren ooit een ex libris had ontworpen in zijn drukatelier. Bij navraag meenden beiden dat het blad, mits ijverig speurwerk, nog wel terug te vinden zou zijn in een of andere nooit geledigde verhuisdoos.

Die zoektocht leidde drie weken later tot succes: twee best aardige en voor de jaren zeventig erg typische ontwerpen kwamen aan de oppervlakte.

Tijdens Walters grafische activiteiten was Riet (voluit Rita Van den Bosch, in 1946 in Sint-Niklaas geboren) vaak aanwezig in het atelier. Zelf had zij een academische opleiding achter de rug: ze studeerde in Sint-Niklaas schilderkunst, juweelontwerp en monumentale kunst en vervolmaakte zich vervolgens aan het Nationaal Hoger Instituut te Antwerpen. Gustaaf de Bruyne is op het vlak van grafiek en schilderkunst voor haar steeds een inspirator geweest, terwijl Achiel Pauwels haar inwijdde in de geheimen van de keramiek.

Luděk Kříž, een fanatieke grafiekpromotor

Jack van Peer

Ondanks de aanhoudende chauvinistische hang van de Tsjechische verzamelaars – die wij als Vlamingen helaas te weinig vertonen – hebben hun gastvrijheid, vriendschap en eenvoud op van Peer een betoverend effect. Zijn recente ontmoeting in Brno was één van de meest geslaagde en memorabele. De lokale verzamelaar Ludek Kríž en diens charmante eega Pavla hebben niets onverlet gelaten om dit succes mogelijk te maken.

De 52-jarige Kříž is geboren en getogen in Brno. Hij studeerde biochemie aan de lokale Masaryk Universiteit en ging meteen aan de slag in het familiebedrijf dat zich specialiseerde in geavanceerde plastic-injectieprocessen. Inmiddels heeft hij de leiding van het bedrijf overgenomen. Zijn fraai ogende en sympathieke echtgenote Pavla was een studiegenote. Zij verzamelen nogal fanatiek ex librissen: samen hadden zij tegen de jaarwisseling maar liefst 333 boekmerken op hun naam staan. Hun totale grafiekcollectie, bestaande uit boekmerken, wenskaarten, gelegenheids- en vrije grafiek, telt ongeveer 32.000 prenten.

Het fenomeen van het ex libris intrigeerde Luděk reeds in zijn studententijd. Nochtans is hij pas vele jaren later aan het verzamelen geslagen. Toen in 2011 zijn zoon Jakub op school een wedstrijd won die als thema de Tsjechische geschiedenis had, zocht Luděk naar een gepaste wijze om de prestatie met de nodige egards in de verf te zetten.

Het voorbije jaar heeft Luděk Kříž samen met zijn collega Patrik Váverka het initiatief opgestart om complete visuele werklijsten van hedendaagse Tsjechische en Slovaakse ex-libriskunstenaars als Manojlín, Demel, Vavrová en Richter in boekvorm te publiceren (zie besprekingen in Graphia 2021-4 en 2022-4)

De Itialaanse graficus Lanfranco Lanari

Karl Vissers

Lanari (°1953) is al sedert 1983 actief als graficus, en dan vooral als etser. Tot nu heeft hij meer dan vierhonderd platen gegraveerd. Hij ontving een dozijn internationale grafiekprijzen en stelde individueel tentoon in Italië, Spanje, Tsjechië, China, Denemarken, Polen en Wit-Rusland. Als ex-librisontwerper is hij vooral bekend voor zijn indrukwekkende ontwerpen met torens en wolkenkrabbers.

Lanari studeerde aan het Instituut voor Toegepaste Kunsten van Acona, maar hij leerde zichzelf via handboeken en cursussen de kunst van het graveren aan. Al veertig jaar lang werkt hij met metalen, zuren, inkten en papier. Hij heeft met allerhande druktechnieken geëxperimenteerd, maar keerde steeds terug naar de ets. Toch maakt hij af en toe ook nog werk in hout en lino.

Hij begon ex librissen te ontwerpen in 1987, toen bleek dat dit een geschikt middel was om in het buitenland bekend te worden. Lanari’s opuslijst (ex librissen en PF’s) telt een tweehonderdtal bladen. De meeste opdrachtgevers zijn Italianen, maar af en toe vallen er ook namen uit het buitenland te noteren.

De digitale rasterstructuren van Mariusz A. Dański

Martin R. Baeyens

Dański formuleerde de volgende gedachtegang bij de opening van een van zijn recente tentoonstellingen: ‘Wanneer ik mijn eigen creativiteit probeer te beschrijven, voel ik meestal een zekere moeilijkheid en onhandigheid. Er komen lastige vragen en soms zijn er geen goede antwoorden beschikbaar. Ik vraag me af hoe ik moet praten over een beeld, of liever over de projectie ervan, omdat ik op het randje van de waarneming zoek naar oplossingen voor artistieke problemen die hun oorsprong vinden in de digitale beeldvorming. Ik streef er nog steeds naar een element te ontdekken waarmee het idee van een binaire weergave van de wereld in overeenstemming kan worden gebracht met de realiteit.’.

Bij een rasterstructuur is het beeld opgebouwd uit een uniform patroon of netwerk van regelmatige punten, lijnen, arceringen of vormen. In een beeld wordt een bepaalde toon bereikt door de puntje dicht of minder dicht bij elkaar te plaatsen. Een krantenfoto is hiervan een goed voorbeeld. Mariusz weet deze techniek op en interessante manier te gebruiken en te manipuleren.

RECENTE EX LIBRISSEN

De redactie

In iedere uitgave worden een 10-tal recente ex librissen gepubliceerd die op diverse ruilmomenten werden ontdekt.

IK ZOU WEL EENS WILLEN WETEN

Een ex libris van Joe English voor Oscar Dambre

Hugo Viaene

Het nieuwe boekmerk dat verzamelaar Hugo Viaene , een kleurrijke lithografie van de Tsjechische graficus Oldrich Jelen met de titel Disintegration, roept een aantal vragen op. Want wat stelt het afbrokkelende rotsblok met de vorm van een hoofd precies voor? Waarom zijn de ogen gesloten? Hebben we te maken met een ecologisch thema? Staat het rotshoofd voor een bepaald gebied? Of voor een symbolische ijsberg? Welke rol speelt vervolgens het figuurtje bovenaan, het met een bal spelende kind? En verwijst de gele balk in de achtergrond naar de zon? We staken ons licht op bij de titularis van het blad, die ons zowel zijn interpretatie als die van de kunstenaar bezorgde.

Jaarlijks abonnement, 4 nummers van Graphia

De volledige artikels kan je lezen in Graphia, tijdschrift voor ex-libriskunst, nummer 2023|1.

Dit prestigieuze tijdschrift in kleurendruk en in A4- formaat is één van de belangrijkste documentatiebronnen over ex-libriskunst in de Nederlandse taal.

Het verschijnt vier keer per jaar. Elke aflevering telt minstens 48 bladzijden en ruim 90 kwaliteitsgetrouwe afbeeldingen.

In de teksten wordt werk van ex-libriskunstenaars voorgesteld, worden trends en activiteiten in de ex-libriswereld besproken en boekmerken inhoudelijk geanalyseerd.

Het blad wil vooruitkijken, maar vergeet niet terug te blikken op historische ontwikkelingen en oude bronnen. Boekmerk wordt eveneens in het buitenland verspreid met samenvattingen in het Duits, Engels, Frans en Italiaans.