EDITORIAAL

Jack van Peer

Voor dit jaarlijks weerkerend kunstenaarsnummer kiest de reactieraad er steevast voor om een forum te bieden aan een ex-librisontwerper die nog niet eerder in ons tijdschrift werd besproken. Daarmee komen we op meerdere vlakken tegemoet aan de missie die prioritair door Graphia wordt nagestreefd.

In de eerste plaats is dat het ex libris en de kleingrafiek promoten, wat we in dit geval doen met het aanbieden van een kwaliteitsvolle originele prent aan onze leden.

In tweede instantie blijven we trouw aan onze informatieopdracht, door inlichtingen te verstrekken over nieuwe of nog weinig gekende segmenten op de ex-librismarkt. Onze derde uitdaging is het geven van een breed forum aan een nog weinig aan de oppervlakte gekomen beloftevolle ex-libriskunstenaar.

Daarmee moedigen wij hem of haar aan om op het ingeslagen pad van het boekmerk verder te gaan en stimuleren wij onze verzamelaars om die kunstenaar via een opdracht ook de kans te bieden om zich verder te ontplooien.

Martin wijst erop dat het soms droevig gesteld is met de doordeweekse nieuwjaarskaarten die in brievenbussen worden gedropt. Hij verstuurt zijn PF’s enkel naar geadresseerden die een artistieke kaart waarderen.

Doorgaans heeft het beeld betrekking op wat er dat jaar heeft plaatsgevonden. Dat kan een ontmoeting zijn, een actuele gebeurtenis of een reiservaring. Veel van zijn PF’s gaan over zijn Chinareizen, tot dusver negentien in totaal.

Dit jaar gaat onze aandacht uit naar de Tsjechische graficus Michal Novak, die dit voorjaar aanwezig was op de driedaagse ‘Meet & Greet in Sint-Niklaas’, een omstandigheid die mij de gelegenheid bood om hem te interviewen en beeldmateriaal te verzamelen.

Over de grafiek en het ex-libriswerk van Novak zijn, ondanks de kwaliteit ervan, nauwelijks publicaties terug te vinden, waardoor deze uitgave meteen een belangrijke informatiebron wordt.

Bovendien blijkt Michal Novak ook nog een laatbloeier te zijn, die eerder toevallig met het ex-librisgebeuren in contact kwam.

De late roeping van de Tsjechische autodidact Michal Novak

Biografie

Michal Novak werd op 13 april 1959 geboren in het Tsjechische Zatec. een pittig stadje met een kleine twintigduizend zielen, gelegen in het noorden, nabij de Duitse grens. Tot 1945 had de plaats een overwegend Duitstalige bevolking, die echter na de Tweede Wereldoorlog werd verdreven.

In deze vruchtbare regio is er een weelderige hopteelt, met de gerenommeerde variëteit ‘saaz’, een vast ingrediënt in de Tsjechische pils maar ook in de Belgische Duvel.

Niettegenstaande het feit dat Michal Novak voor zijn opleiding op zichzelf was aangewezen, heeft hij onmiskenbaar het voordeel gehad om op te groeien in een natie waarin de grafische kunst heel hoog staat aangeschreven en een belangrijk onderdeel van de cultuur vormt.

Documentatie en informatie zijn alom aanwezig, stimuli zijn er voortdurend, belangstelling en waardering voor grafisch werk zijn er dagelijkse kost.

De Novak-techniek

Michal Novak heeft op zijn drieënzestigste al een lange artistieke weg achter zich, waarop hij studeerde, experimenteerde, evalueerde, baalde en groeide.

Schommelend tussen frustratie en euforie heeft hij zijn technische bagage verworven en uitgebouwd. En zo die niet altijd feilloos is, wordt ze gecompenseerd door de dynamiek en expressie die van zijn beelden uitgaan.

Novak heeft ontegensprekelijk een eigen timbre en een eigen ‘voelwaarde’ ontwikkeld die zijn werk ook meteen herkenbaar maken. Aangezien hij geen klassieke opleiding kreeg, en dus ook nooit in het spoor van een leermeester heeft gelopen, moet er niet gezocht worden naar stijlkenmerken van zijn docenten.

Michals sterkste punt is ongetwijfeld zijn passie voor de grafische kunsten.

Zijn beeldtaal

Novak haalt zijn inspiratie voornamelijk uit de literatuur en de muziek, ook al zijn (huis)dieren en tuinen vaak opduikende thema’s.

Wat de muziek betreft, noteren we zowel klassieke componisten (Bach, Mozart) als rockmuzikanten (The Doors, The Rolling Stones, Pink Floyd); literaire thema’s betreffen meestal hoogtepunten uit de wereldliteratuur (Macbeth, Don Quichote, Le Petit Prince).

Opvallend is telkens het verhalend karakter van zijn composities. Zelfs bij eerder eenvoudige onderwerpen zijn de prenten zo rijk en suggestief dat ze haast driedimensionaal aanvoelen.

Zijn artistieke veelzijdigheid

Naast zijn grafische werk heeft Novak een groot aantal tekeningen en schilderijen op zijn conto. Onder zijn in hoofdzaak in aardekleuren uitgevoerde tekeningen uit het vorige decennium treft men bijvoorbeeld een reeks interpretaties aan van de wereldvermaarde fruit-, groenten- en vissenkoppen van Giuseppe Arcimboldo.

Naast tekeningen, schilderijen en grafisch werk heeft Novak ook postzegels gemaakt. Nog maar vorig jaar werd hij door de Tsjechische Postdiensten gevraagd een reeks te ontwerpen opgedragen aan de Tsjechische jazzbigbandleider Gustav Brom.

Het voorbije decennium heeft Novak verder meerdere opdrachten ontvangen voor boekillustraties en werkte hij mee aan architecturale projecten.

Zijn vrije grafiek

In het vrije grafische werk van Michal Novak komen vaak muzikale en literaire thema’s voor, soms in een zachtaardige, eerder romantische context, dan weer in een brutale of dreigende sfeer.

Wat bij deze prenten vooral imponeert, zijn de ogen van de vooral mannelijke karakterkoppen met zwaar doorgroefde gezichten: zij stralen zo veel leven uit dat ze de toeschouwer de indruk geven dat die mannen zo uit de prent kunnen stappen.

Diezelfde expressieve kracht zit in zijn uitwerking van literaire thema’s. Een mooi voorbeeld zijn de drama’s van Shakespeare; vooral Macbeth en King Lear werden meermaals in de koperplaat gegraveerd.

Opvallend, vooral bij zijn literaire onderwerpen, zoals Don Q en Makropulos zijn de handgeschreven tekstgedeelten, een toevoeging die de beelden meer authenticiteit geeft.

Zijn ex-libriswerk

Voor Novak is een ex libris de beeldweergave van de communicatie tussen de opdrachtgever en de kunstenaar, een conglomeraat van de verwachtingen van de titularis en de verbeeldingskracht van de graficus.

En hoewel hij zijn ex-libriswerk heel belangrijk vindt, heeft hij nooit een overzicht bijgehouden van de door hem gerealiseerde boekmerken. We hebben er dus het raden naar hoeveel ex librissen hij op zijn actief heeft, maar we hebben er alvast zeventien kunnen registreren.

Muzikale thema’s zijn in Novaks ex librissen minder vaak aanwezig dan literaire. Van een totaal andere aard is het surrealistisch ontwerp Third Eye voor Marvin Bolotsky’s galerij Four Wings.

Het blijft jammer dat er geen concretere gegevens beschikbaar zijn over Novaks ex-libriscreaties, waardoor sommige boekmerken vergeten dreigen te geraken. Maar dat doet niets af aan het feit dat hij ons een boeiende collectie artistiek indrukwekkende ex librissen voorschotelt!

Jaarlijks abonnement, 4 nummers van Graphia

De volledige artikels kan je lezen in Graphia, tijdschrift voor ex-libriskunst, nummer 2022|3.

Dit prestigieuze tijdschrift in kleurendruk en in A4- formaat is één van de belangrijkste documentatiebronnen over ex-libriskunst in de Nederlandse taal.

Het verschijnt vier keer per jaar. Elke aflevering telt minstens 48 bladzijden en ruim 90 kwaliteitsgetrouwe afbeeldingen.

In de teksten wordt werk van ex-libriskunstenaars voorgesteld, worden trends en activiteiten in de ex-libriswereld besproken en boekmerken inhoudelijk geanalyseerd.

Het blad wil vooruitkijken, maar vergeet niet terug te blikken op historische ontwikkelingen en oude bronnen. Boekmerk wordt eveneens in het buitenland verspreid met samenvattingen in het Duits, Engels, Frans en Italiaans.